DORDRECHT: HANDWERKONDERWIJS 1800-1940 (periode 1891-1900)

* * * 1892 * * *

- Nuttige en fraaie Handwerken.
Tot het geven van Onderwijs in bovengenoemde Vakken, heeft zich gevestigd,
Mej. A. PELS, Dordrecht, Wijnstraat 15, Nabij de Groothoofdspoort. 
[bron: Dordrechtse Courant 2 en 4 maart 1892]

Nummer : 103
Naam : Anna Pels
Geboren : 3-7-1872 te Dordrecht
Woonplaats : Dordrecht
Examenplaats en -jaar : 's-Gravenhage 1891
Examen nuttig of fraaie handwerken : nuttig
Bron : Nationaal Archief 2.04.09, inv.nr. 927
Nummer : -
Naam : Anna Pels
Geboren : 3-7-1872 te Dordrecht
Woonplaats : Dordrecht
Examenplaats en -jaar : 's-Gravenhage 1892
Examen nuttig of fraaie handwerken : fraai
Bron : Nationaal Archief 2.04.09, inv.nr. 927

- Aan de Dames ! Slechts voor korten tijd.
Bij deze heeft ondergeteekende de eer aan de DAMES van Dordrecht en Omstreken bekend te maken, dat zij alhier, Wijnstraat 22, Donderdag 7 April een cursus zal openen in FILIGRAINWERK,
Deze, van Italie bij ons ingevoerde kunst, is overal met de grootste belangstelling ontvangen. Wij kunnen van de lessen te Maastricht, Arnhem, Zutphen, Groningen, Leeuwarden, Utrecht, Leiden, den Haag, Rotterdam en Amsterdam, waar wij ook aan Pensionaat en Hoogere Burgerschool zijn werkzaam geweest, hiervan de bewijzen leveren.
Na enkele lesuren is men reeds ins taat te vervaardigen: Armbanden, Broches, Hals- en Horlogekettingen, Vlinders en Vogels voor Haartooi, Diadeems en centures, prachtige Takken vvoor Portretlijstjes, Sachets- en Toiletspiegels en Bloemen.
Daar ook het materiaal zeer goedkoop is, is een ieder in de gelegenheid zich in Filiganeeren te bekwamen.
De prijzen voor het geheele onderricht zijn gesteld:
Voor DAMES f 2
Voor KINDEREN f 1,50
De Dames kunnen zoolang de lessen volgen als haar gewenscht voorkomt.
De kessen zullen plaats hebben tusschen 9 en 1, 2 en 8 uur. Ook worden zij aan huis gegeven. Aanmeldingen op Donderdag 7 April en volgende dagen, Wijnstraat 22.
Verschillende prachtige voorwerpen zijn te bezichtiggen in den Boek- en Kunsthandel van H. DE KONINGH, Voorstraat, en van af Donderdag a.s. aan bovengenoemd adres. E.K. PAPE.
[bron: Dordrechtse Courant 7-4-1892] (zie ook 9, 15 en 22 april)

- S.v.p. ATTENTIE S.v.p. Wilt gij een eenvoudig en solied BREIMACHIEN, kooptm de alomgekende Machien D'HAENENS.
Zij kan door een kind bewerkt worden, is bijgevolg onschadelijk voor de gezondheid en laat toe Kousen in elke maat, Borst- en Onderrokken, Jongenspakjes enz te maken. Nieuwe gebreveteerde Jacquard-Machinen, In 't Groot, In 't Klein. 
   D'HAENENS GATHIER. GENT- Belgie.
[
bron: Dordrechtsche courant, 02-08-1892]

- A.W. Koning- de Ruijter, Boomstraat 11.
Dames, welke nog veeren hebben te wasschen of te verven, worden beleefd verzocht die zoo spoedig mogelijk in te zenden.
Voorhanden Dames- en Kinder-najaarshoeden.
[
bron: Dordrechtsche courant, 16-9-1892]

- DAMES-HANDWERKEN. Ontvangen eene ruime sorteering der nieuwste DAMES-HANDWERKEN, W.A. van Hemert, Voorstraat 361
[
bron: Dordrechtsche courant, 24-9-1892]

* * * 1893 * * *

- Bij het deze te s Hage gehouden examen in de nuttige handwerken is o.a. geslaagd mej. A.E. Udo, alhier.
[bron: Christelijk Nieuwsblad 04-03-1893]

- Mejuffrouw LINA THOMA uit Weenen, VOORSTRAAT 269, opent 1 Mei a.s. slechts voor korten tijd een Cursus in het vervaardigen van de nieuwste Parijssche kunstbloemen van Zijde, Stof en Papier.
Cursus voor Dames f 2, voor Kinderen f 1,50. Men kan het onderricht zoo dikwijls bijwonen als men wil. Het onderwijs heeft plaats van 10-12 uur en van 2-8- uur. Bloemen te bezigtigen en naderele inlichtingen te bekomen bij den Heer C.L. LEGEL VAN HOFWEGEN, Voorstraat 269.
[bron: Dordrechtse Courant 26-4-1893]

- Firma Gezs van Schouten heeft de eer hare geeerde clientele kennis te geven dat de MODEZAAK op denzelfde voet zal worden voortgezet.
Dordrecht, Mei 1893. Voorstraat 299;
[bron: Dordrechtsche courant 18-5-1893]

- AAN DE DAMES. CURSUS voor korten tijd in het vervaardigen van Kunstbloemen van Zijde, Stof en papier. Dagelijks gelegenheid. Het onderricht voor Dames bedraagt f 2, voor Kinderen f 1,50. Modellen en inlichtingen ten mijnen woonhuize, Voorstraat 269, bij den Heer C.L. LEGEL VAN HOFWEGEN.
Mej. LINA THOMA, uit Weenen.
[bron: Dordrechtsche courant 27-5-1893]

- K. van Vliet, Marchand-Tailleur, Nieuwstraat 7;
Door eenen buitengewonen voordeeligen inkoop van het buitenland, ben ik in de gelegenheid gesteld een FANTAISIE-COSTUME te leveren voor 25 gulden. Engelsche stof. Moderne coupe.
[bron: Dordrechtsche courant, 16-8-1893]

- adresboek 1893
F.C. van der Ent, onderw in handwerken, Hellingen 27 (noordzijde)
mej. A Rutten, onderw in handwerken, Voorstraat 135
wed. L.D. Minnigh, Voorstraat 251, onderw i/d handwerken
mej. L.J. Veth, onderw in handwerken, Wijnstraat 104
C.M. Breunissen-Troost, Nieuwstraat 10, onderwijzeres in handwerken (J.M. Breunissen-Troost = hoofd meisjesschool)
C.G. Bek, onderw in handwerken, Bomkade 6
mej. J.V. Hendriks, in dameshandwerken, Voorstraat 245
W.A. van Hemert, in handwerken
M.C. Middelhoven, in handwerken
S. de Jong, winkelierster, Kasperspad 76

* * * 1894 * * *

- MODES.  Gevraagd: eene 2de modiste (extern) en jongejuffrouwen die in het vak opgeleid wenschen te worden.  Adres: Voorstraat 274.
[bron: http://files.archieven.nl/46/f/569.11202/Christelijk%20Nieuwsblad%201894-01-27-003.pdf]

- Het examen in de nuttige handwerken is Donderdag met goed gevolg afgelegd te 's-Gravenhage door mej J.M.G. van Vuuren en te Breda door de dames J. Schudi, A.J.W. Tromer, C.M. Smak en E.J. Segaar, allen alhier; voor de fraaie handwerken slaagde te Breda mej J.E. Mast, alhier.
[bron: Christelijk Nieuwsblad 24-02-1894]

- Het ATELIER voor Dames- en Kinder-Costumes van Mej. W.J. DE JAMAER, is verplaatst naar GROENMARKT 2rood.
[bron: Dordrechtse Courant 2 en 3 maart 1894]

- Deze week is te s Gravenhage geslaagd voor examen nuttig handwerken mej J.H. Bothof, alhier.
[bron: Christelijk Nieuwsblad 03-03-1894]

- Ontvangen Zwarte jacquets, P.J.J. van Rije Meyrink
- Gevraagd Twee nette leerlingen ter opleiding in heet Costuumvak. Adres: Mej. J. BEELENKAMP, van Strijsingel.
[bron: Dordrechtse Courant 9-3-1894]

- Voorhanden eenige MODELLEN ook geschikt voor het vermaken van Stroo en Kanten Hoeden. F.B.A. HARDENBERG, Wijnstraat 78. 
NB. De geheele Collectie Modelhoeden wordt later op de gewone wijze geannonceerd.
[bron: Dordrechtse Courant 20-3-1894]

Mantelmagazijn C. Hiensch (bron: Dordrechtse Courant 21-3-1894).

- Dames Knip- Naai-Cursus.
De ondergeteekende heeft de eer de DAMES te Dordrecht en Omstreken te berichten dat zij den 1sten Mei a.s. een KNIPCURSUS opent.
Ieder die aan de Cursus deelneemt, ontvangt voldoende onderricht om zelfstandig een Japon te kunnen knippen en vervaardigen. DAMES die dezen Cursus wenschen te volgen, wordne beleefd verzocht zich zoo spoedig mogelijk schriftelijk of persoonlijk aan te melden bij den Uitgever der Courant. Leergeld voor het geheele onderricht f 15. Mej. K. WAAIJER.
[bron: Dordrechtse Courant 29 maart en 14 april 1894]

- Dames Knip- Naai-Cursus.
Aan de DAMES in Dordrecht en Omstreken wordt bericht, dat de CURCUS in het knippen en vervaardigen van Japonnen, DINSDAG 1 MEI a.s. geopend zal worden. Spreekuur van 2-4- uur boven Café CENTRAL, ingang Wijnbrug. Mej. K. WAAIJER.
[bron: Dordrechtse Courant 28-4-1894]

- adresboek 1894-1895
wed. L.D. Minnigh, Voorstraat 164 , handwerken Middelb School voor Meisjes;
F.C. van der Ent, onderw in handwerken, Hellingen 27;
mej. A. Rutten, onderwijzeres in handwerken, Voorstraat 135;
C.G. Bek, onderw in handwerken, Bomkade 6;
C.M. Breunissen-Troost, Nieuwstraat 10;
L.J. Veth, onderwijzeres in handwerken, Hellingen 41;
C.M. van Strij, onderwijzeres in handwerken, Varkenmarkt 50;
W. van de Rest, onderwijzeres in handwerken, Noordendijk 43c;

- gemeenteschool 2 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Rutten (rang /akte: nut en smaak) f 180
G.J. Smak-Takken (rang /akte: -) f 110
W. van der Rest (rang /akte: nut) f 100
A.M. Wensch (rang /akte: nut) f 100
A. Sizoo (rang /akte: nut) f 100
P. Rühle (rang /akte: -) f 90
J. van Attenhoven (rang /akte: nut) f 80
J.M. Bouman (rang /akte: nut) f 80
M.J. de Kreuk (rang /akte: nut) f 80
B. van Heumen (rang /akte: -) f 60
J.C. Eijdman (rang /akte: nut) f 80
E.C. Molenaar (rang /akte: onderwijzeres en nut f 100
M.A.J. van Maarseveen (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 3 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
F.C. v.d. Ent (rang /akte: nut) f 170
J.C. van Trooijen (rang /akte: onderwijzeres, nut en smaak) f 100
A. Spoel (rang /akte: onderwijzeres, nut en smaak) f 100
K.C. Lipjes (rang /akte: nut en smaak) f 130
J.A. Hoskorn (rang /akte: nut) f 110
J.E. Borstlap (rang /akte: -) f 60
B.P. Zoethout (rang /akte: nut) f 80
J.A.H. Lighaam (rang /akte: nut) f 80
J. Schudi (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 4 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Spits (rang /akte: nut en smaak) f 170
W.J. Bijl (rang /akte: nut en smaak) f 105
H. Reus (rang /akte: -) f 100
A. Kool (rang /akte: -) f 60
A.J.W. Tromer (rang /akte: nut) f 80
A.E. Udo (rang /akte: nut) f 80
H.C.J. Koopman (rang /akte: -) f 40
S. de Koning (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
C.C.M. van Hoften (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
gemeenteschool 5 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.S.C. Kokkeel (rang /akte: nut en smaak) f 50
E. Schrage (rang /akte: -) f 120
H. Bakker (rang /akte: nut) f 90
S.C. van Son (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
A. Pels rang /akte: nut en smaak) f 80
J. Visser (rang /akte: nut) f 90
A. Cohen (rang /akte: nut) f 80
J.E. den Hartog (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
P.H. Marckmann (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
gemeenteschool 6 - Medehelpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.J. Veth (rang /akte: nut en smaak) f 160
H. van Efferen (rang /akte: onderwijzeres en nuttige handwerken) f 100
C.J. Kokkeel (rang /akte: nut) f 120
J. de Jamaer (rang /akte: nut) f 90
E. Poots (rang /akte: nut) f 100
M. van der Linden (rang /akte: onderwijzeres en nuttige handwerken) f 100
E. Schudie (rang /akte: nut) f 80
J. Mast (rang /akte: nut) f 80
J. van Efferen (rang /akte: -) f 70
gemeenteschool 7 - Medehelpsters bij het onderwijs in de handwerken.
M.I. Peper (rang /akte: onderwijzeres) f 100
A. de Boo (rang /akte: nuttige handwerken) f 90
H. Rühle (rang /akte: onderwijzeres, nuttige en fraaie handwerken) f 90
A. Pander (rang /akte: nut) f 80
D. Spits (rang /akte: nuttige en fraaie) f 80
J. van Vuuren (rang /akte: nut) f 80
A.H. Modderman (rang /akte: nut) f 80
A.J. v.d. Made (rang /akte: nuttige) f 80
E. Ets (rang /akte: -) f 40
gemeenteschool 8 - Medehelpsters bij het onderwijs in de handwerken.
C.M. van Strij (rang /akte: nuttige handwerken) f 120
A. de Vries (rang /akte: onderwijzeres en nuttige handwerken) f 100
T van Duin (rang /akte: nuttige en fraaie) f 90
C.M. Smak (rang /akte: nuttige) f 80
E.J. Segaar (rang /akte: onderwijzeres en nuttige) f 80
A.D.C. van Vliet (rang /akte: nuttige) f 80
J. Bothof (rang /akte: nuttige) f 80
J.C. de Korver (rang /akte: nuttige) f 80
J.P. Matthijssen (rang /akte: nuttige) f 80
A.A. van Goudoever de Jongh (rang /akte: onderwijzeres en nuttige handwerken) f 100
H.C. Schnabel (rang /akte: -) f 80
Christelijke school (Ver. in- en uitwendige zending) (hoofd W.J.C. van Buuren) - Helpsters.
D. van Pelt (rang /akte: nuttige handwerlen)
A.P. Modoo (rang /akte: nuttige handwerlen)
E. Roos (rang /akte: -)
A.J. Vrijlandt (rang /akte: -)
W. van der Aa (rang /akte: -)
C. Vermeulen (rang /akte: -)
P.C.G. v.d. Aa (rang /akte: -)
H.P. Slegt (rang /akte: -)
L. Koonings (rang /akte: -)
[jaarverslag voer 1894]

* * * 1895 * * *

- Bij het akte-examen in de nuttige handwerken, te Breda gehouden, zijn geslaagd de dames B.C. Goudoever de Jongh, C. Dekker, H. v.d. Koogh te Dordrecht;
- Voor het te s-Gravenhage gehouden akte-examen voor de nuttige handwerken slaagde deze week Mej. D. van Geel alhier.
[bron: http://files.archieven.nl/46/f/569.11202/Christelijk%20Nieuwsblad%201895-03-09-001.pdf]

- Voor het examen in de nuttige handwerken te s Gravenhage gehouden, is deze week geslaagd mej. A. Valkenier de Greeve, te Gorinchem, leerlinge van Mej. Rutten alhier.
[bron: http://files.archieven.nl/46/f/569.11202/Christelijk%20Nieuwsblad%201895-03-16-001.pdf]

- Eene JONGE DAME in het bezit van de Akte Nuttige Handwerken, wenscht eenige uren te besteden tot het geven van HUISONDERWIJS aan Kinderen.
[bron: Dordrechtse Courant 16-3-1895]

- Mej. A.C.M. Breäs, geboren te Sirjansland, thans kweekeling bij de Rijks Normaallessen te Dordrecht, slaagde te s Gravenhage bij het examen in de nuttige handwerken.
[bron: Zierikzeesche Nieuwsbode, 28/03/1895; p. 3/4]

- Mejuffrouw W. Vigelius, alhier, heeft met goed gevolg te Breda het examen in de nuttige handwerken afgelegd, terwijl de dames A.C.M. Breas, A. Hartog, J.P.C. Carpentier Wildervanck, H.C.J. Koopman en J.C. Koopman van Dordrecht en M.C. de Bruijn van Sliedrecht voor een gelijk examen te s-Gravenhage slaagden.
[bron: http://files.archieven.nl/46/f/569.11202/Christelijk%20Nieuwsblad%201895-03-30-001.pdf]

- Mej. FASSEUR-VALKE, van Strijsingel 265, Speciale Ateliers voor het vevraardigen op maat van H. Communie-Costumes, in den korst mogelijken tijd. Gegarandeerde Coupe en bewerking. 
[bron: Dordrechtse Courant 18-4-1895]

- JAPANSCH BORDUUWERK geetaleerd bij C.M. van Diemen, Voorstraat 193.
[bron: Dordrechtsche courant, 03-08-1895]

- Leerplan gemeenteschool nr. 4 (13-4-1895; hoofd is J.W. Boerman)
DE NUTTIGE HANDWERKEN VOOR MEISJES.
Tot het onderwijs in de Nuttige Handwerken worden de meisjes toegelaten, als zij den leeftijd van 7 jaren bereikt hebben.
Toelating en bevordering tot de volgende klasse hebben plaats 1 April en 1 October.
VERDEELING DER LEERSTOF OVER DE 8 KLASSEN
1e klasse - breien.
2e klasse - breien.
3e klasse - breien en merken.
4e klasse - merken, mazen en naaien.
5e klasse - merken op linnen, mazen, naaien, stukken inbreien.
6e klasse - naaien, haken, mazen.
7e klasse - naaien, verstellen, mazen, stoppen.
8e klasse - naaien, verstellen, mazen, damast stoppen, knippen.
[bron: SAD 6-4185 (leerplannen lager onderwijs)]

- Leerplan gemeenteschool nr. 8 (13 april 1895; hoofd school is D. van der Werff)
Tot het onderwijs in de Nuttige Handwerken worden de meisjes toegelaten, als ze den leeftijd van 7 jaren bereikt hebben. 
Toelating en bevordering tot de eene volgende klasse hebben plaats 1 April en 1 October.
VERDEELING DER LEERSTOF
1e klasse - breien.
2e klasse - breien.
3e klasse - breien.
4e klasse - breien en merken.
5e klasse - merken, mazen en naaien.
6e klasse - merken op linnen, mazen, naaien, stukken inbreien.
7e klasse - naaien, haken, mazen.
8e klasse - naaien, verstellen, mazen, stoppen.
9e klasse - naaien, verstellen, mazen, stoppen op damast, knippen.
10e klasse - naaien, verstellen, mazen, stoppen op damast, knippen.
[[bron: SAD 6-4185 (leerplannen lager onderwijs)]

- gemeenteschool 2 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Rutten (rang /akte: nut en smaak) f 180
G.J. Smak-Takken (rang /akte: -) f 110
W. van der Rest (rang /akte: nut) f 100
A.M. Wensch (rang /akte: nut en smaak) f 100
A. Sizoo (rang /akte: nut) f 100
P.J. Rühle (rang /akte: nut) f 90
J. van Attenhoven (rang /akte: -) f 80
J.M. Bouman (rang /akte: nut) f 80
B. van Heumen (rang /akte: -) f 60
J.C. Eijdman (rang /akte: nut) f 80
E.C. Molenaar (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
M.A.J. van Maarseveen (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 3 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
F.C. v.d. Ent (rang /akte: nut) f 170
K.C. Lipjes (rang /akte: nut en smaak) f 130
J.A. Hoskorn (rang /akte: nut) f 110
J.E. Borstlap (rang /akte: -) f 60
J.A.H. Lighaam (rang /akte: nut) f 80
J. Schudi (rang /akte: nut) f 80
A.W.E. Weekhout (rang /akte: nut en smaak) f 80
G.A. Hartog (rang /akte: nut) f 80
C.A. van Trooijen (rang /akte: onderwijzeres) f 40
A. Spoel (rang /akte: onderwijzeres) f 100
gemeenteschool 4 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Spits (rang /akte: nut en smaak) f 170
W.J. Bijl (rang /akte: nut en smaak) f 105
H. Reus (rang /akte: -) f 100
........etc
gemeenteschool 5 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.S.C. Kokkeel (rang /akte: nut en fraai) f 150
E. Schraage (rang /akte: -) f 120
H. Bakker (rang /akte: nut) f 90
S.C. van Son (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
A. Cohen (rang /akte: nut en fraai) f 80
J.E. den Hartog (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
P.H. Marckmann (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
M. de Roo (rang /akte: nut en fraai) f 80
M.M.G. Gerdes (rang /akte: nut) f 80
A. Legel van Hofwegen (rang /akte: -) f 40
gemeenteschool 6 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.J. Veth (rang /akte: nut en smaak) f 160
S.C. van Koeverden (rang /akte: hoofdakte) f 80
C.J. Kokkeel (rang /akte: nut) f 120
J. de Jamaer (rang /akte: nut) f 90
E. Poots (rang /akte: nut) f 100
M. v.d. Linden (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
E.F. Schudi (rang /akte: nut) f 80
J. Mast (rang /akte: nut) f 80
B. van Asperen (rang /akte: -) f 40
gemeenteschool 7 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Pels (rang /akte: nut en fraai) f 120
A.C. de Boo (rang /akte: nut) f 90
H. Rühle (rang /akte: onderwijzeres, nut en fraai) f 90
A. Pander (rang /akte: nut) f 80
D. Spits (rang /akte: nut en fraai) f 90
J. van Vuuren (rang /akte: nut) f 80
A.C. Hofman (rang /akte: nut) f 90
A.J. v.d. Made (rang /akte: nut) f 80
.......
gemeenteschool 8 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
C.M. van Strij (rang /akte: nut) f 120
T van Duin (rang /akte: nut en fraai) f 90
C.M. Smak (rang /akte: nut) f 80
J. Bothof (rang /akte: nut) f 80
J.P. Matthijssen (rang /akte: nut) f 80
A.A. van Goudoever de Jongh (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
H.C. Schnabel (rang /akte: nut) f 80
J.H. de Hoog (rang /akte: nut) f 80
C.C. Dekker (rang /akte: nut) f 80
A. Koopman (rang /akte: nut) f 80
J.C. Boeschoten (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 80
A.C.M. Breas (rang /akte: nut) f 80
...........
- Christelijke school (Ver. in- en uitwendige zending) (hoofd W.J.C. van Buuren) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
D. van Pelt (rang /akte: -)
A.P. Modoo (rang /akte: -)
J.E. Doterem (rang /akte: -)
E. Roos (rang /akte: -)
C. Vermeulen (rang /akte: -)
M. Doterem (rang /akte: -)
H.P. Slegt (rang /akte: -)
L. Koonings (rang /akte: -)
P.C. van der Kaa (rang /akte: -)
School van de Vereeniging tot stichting en instandhouding van vrije Christelijke scholen op Gereformeerden gronden te Dordrecht (hoofd J. van Dijk) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
M.C. de Ruiter (rang /akte: onderwijz., nuttige handw.)
G. v.d. Heijden (rang /akte: bewaarschoolhouderes)
A. Bouman (rang /akte: nut)
P. Rietveld (rang /akte: -)
W. Altenburg (rang /akte: -)
S.C. de Visser (rang /akte: -)
Bijzondere school voor lager en meer uitgebreid lagert onderwijs (school Mühring). (hoofd B.M. Cohen Stuart)
J.G.S. van Vuuren (rang /akte: handwerken)
H.D. Ruhle (rang /akte: onderwijzeres, handwerken, en vrije- en ordeoefeningen)
[jaarverslag over 1895]

* * * 1896 * * *

- J.P. REVERS geeft uit: L.J. VETH 
Boekje ter herhaling bij het onderwijs in het Kunstnaaldwerk.
Boekje ter herhaling bij het onderwijs in de Nuttige Handwerken

à 30 Cent elk. In iederen boekwinkel verkrijgbaar.
[bron: Dordrechtse Courant 11 en 17 maart en 7 juli 1896]


- Mej. C. VAN WEL voorheen Mej. F.B.A. HARDENBERG. Voorhanden Daagsche Dames- en Kinderhoeden voor het a.s. Seizoen. De ontvangst der MODELHOEDEN zal later worden geannonceerd. WIJNSTRAAT 78.
[bron: Dordrechtse Courant 19-3-1896]

- Gevraagd Costume-Naaisters Mantel-Naaisters, C. Hiensch.
[bron: Dordrechtse Courant 26-3-1896]

- Theetafels, vuurschermen, theebladen, kussens, enz enz met Japansch borduurwerk. Echte Japansche zijden ZAKDOEKJES van af 30 cents.
Voorstraat 195, C.M. van DIEMEN.
[bron: Dordrechtsche courant, 5-5-1896]

- Haute nouveautes in voile tulle. Mej. C. van Wel voorheen F.B.A. Hardenberg;
- Enorm Succes! Engelsche COSTUUMROKKEN, hoog elegante coupe, magnefique afwerking. Zeer solide Engelsche stoffen, van af f 6,75.
C.M. VAN DIEMEN, Voorstraat 195.
[
bron: Dordrechtsche courant, 10-09-1896]

- Maatknippen volgens Fransche coupe.
Ondergeteekende bericht dat zij een cursus zal openen in het knippen van:
COSTUMES, MANTELS, PELLERINES, enz. Ook geeft zij hierin privaatlessen.
PAPIEREN PATRONEN zijn bij haar in alle modellen verkrijgbaar en worden gratis gepast.
Al wat tot het COSTUUMVAK behoort wordt door haar ten spoedigste en net geleverd, Aanbevelend, C. VAN GEEL, VOORSTRAAT 106.
[
bron: Dordrechtsche courant, 21-9-1896]

- Gevraagd Mantel-Naaisters. C. HIENSCH.
[
bron: Dordrechtsche courant, 1-10-1896]

- gemeenteschool 2 (J. van Heumen) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Rutten (rang /akte: nut en smaak) f 180
G.J. Smak-Takken (rang /akte: -) f 110
W. van der Rest (rang /akte: nut) f 100
A. Sizoo (rang /akte: nut) f 100
P.J. Rühle (rang /akte: nut) f 90
J. van Attenhoven (rang /akte: nut) f 80
J.M. Bouman (rang /akte: nut) f 80
J.C. Eijdman (rang /akte: nut) f 80
E.C. Molenaar (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
M.A.J. van Maarseveen (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 3 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
F.C. v.d. Ent (rang /akte: nut) f 170
K.C. Lipjes (rang /akte: nut en smaak) f 130
J.A. Hoskorn (rang /akte: nut) f 110
J.E. Borstlap (rang /akte: -) f 60
J.A.H. Lighaam (rang /akte: nut) f 80
J. Schudi (rang /akte: nut) f 80
A.W.E. Weekhout (rang /akte: nut en smaak) f 80
G.A. Hartog (rang /akte: nut) f 80
C.A. van Trooijen (rang /akte: onderwijzeres) f 40
A. Spoel (rang /akte: onderwijzeres) f 100
gemeenteschool 4 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Spits (rang /akte: nut en smaak) f 170
W.J. Bijl (rang /akte: nut en smaak) f 105
H. Reus (rang /akte: -) f 100
A. Kool (rang /akte: -) f 60
B.C. van Goudoever de Jongh (rang /akte: nut) f 80
A.E. Udo (rang /akte: nut) f 80
H.C.J. Koopman (rang /akte: nut) f 80
S. Saarloos-de Koning (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
C.C.M. van Hoften (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
gemeenteschool 5 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.S.C. Kokkeel (rang /akte: nut en fraai) f 150
E. Schraage (rang /akte: -) f 120
H. Bakker (rang /akte: nut) f 90
S.C. van Son (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
A. Cohen (rang /akte: nut en fraai) f 80
J.E. den Hartog (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
P.H. Marckmann (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
M. de Roo (rang /akte: nut en fraai) f 80
M.M.G. Gerdes (rang /akte: nut) f 80
A. Legel van Hofwegen (rang /akte: nut) f 40
gemeenteschool 6 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.J. Veth (rang /akte: nut en smaak) f 160
S.C. van Koeverden (rang /akte: hoofdakte en vrije- en ordeoefeningen) f 80
C.J. Kokkeel (rang /akte: nut) f 120
J. de Jamaer (rang /akte: nut) f 90
E. Poots (rang /akte: nut) f 100
M. v.d. Linden (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
E.F. Schudi (rang /akte: nut) f 80
J. Mast (rang /akte: nut) f 80
W. Eck (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 7 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Pels (rang /akte: nut en fraai) f 120
A. Jilleba (rang /akte: nut) f 80
A.C. de Boo (rang /akte: nut) f 90
H. Rühle (rang /akte: onderwijzeres, nut en fraai) f 90
C.C. Dekker (rang /akte: nut) f 80
J. van Vuuren (rang /akte: nut) f 80
N.C. Hofman (rang /akte: nut) f 90
A.J. v.d. Made (rang /akte: nut) f 80
N.A. Croin (rang /akte: onderwijzeres) f 80
A. Stehouwer (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 80
E. Ets (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 8 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
C.M. van Strij (rang /akte: nut) f 120
C.M. Smak (rang /akte: nut) f 80
J. Bothof (rang /akte: nut) f 80
J.P. Matthijssen (rang /akte: nut) f 80
A.A. van Goudoever de Jongh (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
H.C. Schnabel (rang /akte: nut) f 80
J.H. de Hoog (rang /akte: nut) f 80
A. Koopman (rang /akte: nut) f 80
J.C. Boeschoten (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 80
D.H. Spits (rang /akte: nut) f 90
A. de Vries (rang /akte: onderwijzeres, nut en fraai) f 100
C.J. Beumer (rang /akte: nut) f 80
J. de Korver (rang /akte: nut) f 80
Christelijke school (Ver. in- en uitwendige zending) (hoofd W.J.C. van Buuren) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
D. van Pelt (rang /akte: nut)
A.P. Modoo (rang /akte: nut)
J.E. Doterem (rang /akte: -)
E. Roos (rang /akte: -)
C. Vermeulen (rang /akte: -)
M. Doterem (rang /akte: -)
H.P. Slegt (rang /akte: -)
L. Koonings (rang /akte: -)
P.C. van der Kaa (rang /akte: -)
meisjesschool (hoofd: Breunissen Troost)
C.J.M. v.d. Plank
D. Rodenhuis
W.J.A. de Haan
Bijzondere school voor lager en meer uitgebreid lagert onderwijs (school Mühring). (hoofd B.M. Cohen Stuart)
A.H. van Alphen (rang /akte: hoofdakte, fransch, engelsch, duitsch en handwerken)
C.H.J. Moulin (rang /akte: onderwijzeres, fransch en engelsch)
....etc
[jaarverslag over 1896]

* * * 1897 * * *

- Cursus ter opleiding voor het examen in de Nuttige Handwerken voor Meisjes.
Leergeld f 6,- per drie maanden.
Zij die dezen Cursus wenschen toegelaten te worden, moeten den leeftijd van 14 jaar hebben bereikt en Getuigschrift overleggen, dat zij voldoend Lager Onderwijs genoten hebben.
Eenmaal 's jaars worden Leerlingen toegelaten.
Aangifte van LEERLINGEN voor 1 April bij Mej. D. VAN GEEL, Voorstraat 106.
Spreekuur: 's Woensdag 's avonds van 5 1/2 - 6 1/2 uur.
[bron: Dordrechtse Courant 1-3-1897]


- Mej. J.C. EIJDMAN, Vrieseweg 29rood, beveelt zich aan tot het geven van Privaatlessen in de Fraaie Handwerken.
[bron: Dordrechtse Courant 2, 4, 6 en 8 maart 1897]

Nummer : 115
Naam : Johanna Katharina Eijdman
Geboren : 23-1-1875 te Werkendam
Woonplaats : Dordrecht
Examenplaats en -jaar : 's-Gravenhage 1894
Examen nuttig of fraaie handwerken : nuttig
Aanmerkingen : examendag vrijdag 9 Maart
Bron : Nationaal Archief 2.04.09, inv.nr. 928
Nummer : 006
Naam : Johanna Katharina Eijdman
Geboren : 23-1-1875 te Werkendam
Woonplaats : Dordrecht
Examenplaats en -jaar : 's-Gravenhage 1897
Examen nuttig of fraaie handwerken : fraai
Aanmerkingen :
Bron : Nationaal Archief 2.04.09, inv.nr. 928

- ONTVANGEN Nieuwe Modellen van VOORJAARSHOEDEN alsmede School- en Sporthoeden. 
Mej. C. VAN WEL. Voorheen Mej. F.B.A. HARDENBERG.
[bron: Dordrechtse Courant 18-3-1897]

- De Dames MAST, Robes- en Costumemaaksters, vragen nog eenige nette LEERLINGEN, eenigszins met het vak bekend zijnde; tevens kunnen nog LEERLINGEN geplaatst worden voor het onderwijs in de nuttige en fraaie handwerken.
Spreekuur dagelijks, tusschen 12 en 2 uur, adres: Merwekade 20.
[
bron: Dordrechtsche courant, 29-3-1897]

- Mej. J.B. GÖBEL is met 1 Mei verhuisd van Weeshuisplein naar Varkenmarkt No 1 rood. Blijft zich minzaam aanbevelen tot het maken van costumes in alle genres. Ook kunnen nette meisjes als leerlingen geplaatst worden.
Dordrecht, 13 April 1897.
Voorloopig adres Voorstraat 147 b/d Nieuwbrug.
[bron: Dordrechtsche courant, 14-4-1897]

- DAMES-HANDWERKEN. In een der eerste zaken in bovengenoemd vak kunnen externe leerlingen geplaatst worden.
[bron: Dordrechtsche courant, 26-6-1897]

- Maison de Bonnetrie kinderjurken en zonnenhoeden;
- Maison de Bonnetrie blouses en blouseshemden in geheel nieuwe sorteering.
[bron: Dordrechtsche courant, 1-7-1897]

- HANDWERKEN
Met 1 September OPENT Mej. J. EIJDMAN, leerlinge der Rotrerdamsche Industrieschool, een CURSUS voor Nuttige en Fraaie Handwerken.
Inlichtingen te bekomen Vrieseweg 29.
[bron: Dordrechtsche courant, 9 en 30-7-1897]

- Een GOEDE Linnennaaister en Borduurster kan geregeld werk bekomen. Adres Voorstraat 368.
[bron: Dordrechtsche courant, 26-7-1897]

- Met 1 September OPENT Mej. J.C. EIJDMAN, een Ochtend-CURSUS, ter opleiding voor het examen Nuttige en Fraaie Handwerken. Tevens biedt zij zich aan tot het geven van PRIVAAT-LESSEN. Inlichtingen na 17 Aug, Vrieseweg 29.
[bron: Dordrechtsche courant, 17 en 24-8-1897]

- adresboek 1897
wed. L.D. Minnigh, Voorstraat 164 , handwerken Middelb School voor Meisjes;
L.J. Veth, onderwijzeres in handwerken, Hellingen 41;
mej. A. Rutten, onderwijzeres in handwerken, Voorstraat 135;

- LEERPLAN GEMEENTESCHOLEN 2, 3, 5, 6, en 7
* kinderen > 6 jaar
* schooltijden - school jaar begin 1 april (tweede halfjaar begint 1 October)
* ma-vrij 9-12 uur en 2 tot 4 uur
* za 9 tot 12 uur
* Nuttige handwerken ma - di - do - vrij van 4 tot 5 uur
* 4 uur per week nuttige handwerken (NA DE OFFICIELE LESUREN)
* 12 klassen totaal (halfjaarlijkse klassen!) nuttige handwerken begint in 3de klasse
HANDWERKEN
Voor dit onderwijs zijn de meisjes in 9 klassen verdeeld.
[1ste klas]
proeflappen: 35 st breiend opzetten; 1 vierkant iedere naald recht, 1 vierk 1 naald recht, 1 naald averachts; 1 vierk 2 r., 2 aver; afkanten
2de lap opzetten met festonneerlus; 1 vierk met naadje en minderingen; 1 vierk. met naadje en meerderingen (bij 't 4de naadje meerderen en minderen); 1 vierk. met blokjes; afkanten
[2de klas]
twee kousen (60 st opzetten); een voetje dezelfde grootte
[3de klas]
Twee kousen (60 st opzetten) met letter en cijfer G.S.(?) met averechts st; dubbel hiel; vierk kleine hiel; ronde teen in 8 deelen
MERKEN: de lap omnaaien, kruisjes, springst(eken) en slagen;
[4de klas]
Breien: borstrok (120 st opzetten)
MERKEN: Merklap zoomen met de flanelst 1ste voorbeeld (niet alphabetisch); G.S.(?) (drukletters) Rijgst(eek) en stikst(eek)
[5de klas]
Naaien op linnen. Overhandsche naad, stik- en rolnaad, schuine stik- en rolnaad, zoomen
Mazen: Overmazen met rood, later met wit katoen
MERKEN: op stopgaas 1ste voorbeeld, alphabetisch G.S. (?)
[6de klas]
mazen: aanmazen, ene recht gaatje van 2 en 3 toeren
naaien: verstellen, 4 st met een één hoek, de lap zoomen, knoopen aanzetten, knoopsgaten enz
breien: stukken inbreien
stoppen: op stopgaas, dichte stoppen, matje en keper, schift van linnen, gaatje van keper
[7de klas]
knippen: een sloop en zak
naaien: de geknipte voorwerpen naaien
verstellen: 4 stukken met 2 hoeken; in 't midden van de lap ene stuk met 4 hoeken
stoppen: schift in servetgoed met rood garen
mazen: naadje overmazen; gaatjes met naadje
[8ste klas]
knippen: hemd en broek
naaien: hemd en broek
Mazen: 2 r 2 avr., overmazen en gaatjes 2 r en 2 aver.
stoppen: gaatjes keperstop in servetgoed met wit garen
[9de klas]
als in de achtste
[bron: SAD 489-40243 (over 1897)]

NB.
handwerkklas 1 = lagere schoolklas 4 = lagere schoolklas 2 = groep 4 (kinderen ca 8 jaar)
handwerkklas 2 = lagere schoolklas 5 = lagere schoolklas 3 = groep 5 (kinderen ca 9 jaar)
handwerkklas 3 = lagere schoolklas 6 = lagere schoolklas 3 = groep 5 (kinderen ca 9 jaar)
handwerkklas 4 = lagere schoolklas 7 = lagere schoolklas 4 = groep 6 (kinderen ca 10 jaar)
handwerkklas 5 = lagere schoolklas 8 = lagere schoolklas 4 = groep 6 (kinderen ca 10 jaar)
handwerkklas 6 = lagere schoolklas 9 = lagere schoolklas 5 = groep 7 (kinderen ca 11 jaar)
handwerkklas 7 = lagere schoolklas 10 = lagere schoolklas 5 = groep 7 (kinderen ca 11 jaar)
handwerkklas 8 = lagere schoolklas 11 = lagere schoolklas 6 = groep 8 (kinderen ca 12 jaar)
handwerkklas 9 = lagere schoolklas 12 = lagere schoolklas 6 = groep 8 (kinderen ca 12 jaar)

- Middelbare meisjes school (ca 80/100 leerlingen), heer Terwe (in jan.), mej Minnigh in sept, 25 jarig jubileum;
[jaarverslag over 1897]

- gemeenteschool 1 (A.J.P. de Beste) - geen nuttig handwerken
gemeenteschool 2 (J. van Heumen) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Rutten (rang /akte: nut en smaak)
G.J. Smak-Takken (rang /akte: -)
W. van der Rest (rang /akte: nut)
A. Sizoo (rang /akte: nut)
P.J. Rühle (rang /akte: nut)
J. van Attenhoven (rang /akte: nut)
J.M. Bouman (rang /akte: nut)
J.C. Eijdman (rang /akte: nut)
E.C. Molenaar (rang /akte: onderwijzeres en nut)
M.A.J. van Maarseveen (rang /akte: nut)
F. Tromer (rang /akte: nut)
gemeenteschool 3 (J.H. van Trooijen) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
F.C. v.d. Ent (rang /akte: nut)
C.C. Lipjes (rang /akte: nut en smaak)
J.A. Hoskorn (rang /akte: nut)
J.E. Borstlap (rang /akte: nut)
J.A.H. Lighaam (rang /akte: nut)
J. Schudi (rang /akte: nut)
A.W.E. Weekhout (rang /akte: nut en smaak)
G.A. Hartog (rang /akte: nut)
C.A. van Trooijen (rang /akte: onderwijzeres)
A. Spoel (rang /akte: onderwijzeres)
gemeenteschool 4 (J.W. Boerman) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Spits (rang /akte: nut en smaak)
W.J. Bijl (rang /akte: nut en smaak)
P. Schoolenberg (rang /akte: nut)
B.C. van Goudoever de Jongh (rang /akte: nut)
A.E. Udo (rang /akte: nut)
H.C.J. Koopman (rang /akte: nut)
S. Saarloos de Koning (rang /akte: onderwijzeres en nut)
C.C.M. van Hoften (rang /akte: onderwijzeres en nut)
gemeenteschool 5 (hoofd: S. Schotel) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.S.C. Kokkeel (rang /akte: nut en fraai) f 150
E. Schraage (rang /akte: -) f 120
H. Bakker (rang /akte: nut) f 90
S.C. van Son (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
A. Cohen (rang /akte: nut en fraai) f 80
J.E. den Hartog (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
P.H. Marckmann (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
M.J. de Roo (rang /akte: nut en fraai) f 80
M.M.G. Gerdes (rang /akte: nut) f 80
A. Legel van Hofwegen (rang /akte: nut) f 40
gemeenteschool 6 (hoofd H.J. Knaap) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.J. Veth (rang /akte: nut en smaak) f 160
S.C. van Koeverden (rang /akte: hoofdakte en vrije- en ordeoefeningen en fransch en Engelsch) f 80
C.J. Kokkeel (rang /akte: nut) f 120
J. de Jamaer (rang /akte: nut) f 90
E. Poots (rang /akte: nut) f 100
M. v.d. Linden (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
E.F. Schudi (rang /akte: nut) f 80
J. Mast (rang /akte: nut) f 80
W. Eck (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 7 (hoofd G. Dekker) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Jilleba (rang /akte: nut) f 80
A.C. de Boo (rang /akte: nut) f 90
H. Rühle (rang /akte: hoofdakte, nut en fraai) f 90
C.C. Dekker (rang /akte: onderwijzeres nut) f 80
J. van Vuuren (rang /akte: nut) f 120
N.C. Hofman (rang /akte: nut) f 90
A.J. v.d. Made (rang /akte: nut) f 80
N.A. Croin (rang /akte: onderwijzeres) f 80
A. Stehouwer (rang /akte: onderwijzeres) f 80
E. Ets (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 8 (hoofd D. v.d. Werff) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. de Vries (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 120
C.M. Smak (rang /akte: nut) f 80
J.P. Matthijssen (rang /akte: nut) f 80
A.A. van Goudoever de Jongh (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
H.C. Schnabel (rang /akte: nut) f 80
J.C. Koopman (rang /akte: nut) f 80
J.C. Boeschoten (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 80
D.H. Spits (rang /akte: nut) f 90
C.J. Beumer (rang /akte: nut) f 80
J.B.M. Sleurs (rang /akte: nut) f 80
G.A.H. Kilsdonk (rang /akte: nut) f 80
J.H. de Voogd van der Straaten (rang /akte: nut) f 80
Christelijke school (Ver. in- en uitwendige zending) (hoofd W.J.C. van Buuren) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
D. van Pelt (rang /akte: nut)
A.P. Modoo (rang /akte: nut)
J.E. Doterem (rang /akte: -)
E. Roos (rang /akte: -)
C. Vermeulen (rang /akte: -)
M. Doterem (rang /akte: -)
H.P. Slegt (rang /akte: -)
G.L. Koonings (rang /akte: -)
P.C. van der Kaa (rang /akte: -)
School van de Vereeniging tot stichting en instandhouding van vrije Christelijke scholen op Gereformeerden gronden te Dordrecht (hoofd J. van Dijk) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
G. v.d. Heijden (rang /akte: bewaarschoolhouderes)
A. Bouwman (rang /akte: nut)
P. Rietveld (rang /akte: -)
W. Altenburg (rang /akte: -)
S.C. de Visser (rang /akte: -)
Bijzondere school voor lager en meer uitgebreid lagert onderwijs (school Mühring). (hoofd B.M. Cohen Stuart)
P.W. Cohen Stuart
W.J. Roijaards
P.J.F. v.d. Kloot
J.A. Schutstal van Woudenberg (rang /akte: onderwijzeres, fransch, engelsch, vrije- en ordeoefeningen en handwerken)
J.G.S. van Vuuren (rang /akte: Handwerken)
H.D. Rühle (rang /akte: hoofdakte, handwerken en vrije- en ordeoefeningen)
F. van Werkum (rang /akte: handteekenen M.O.)
[jaarverslag over 1897]

* * * 1898 * * *

- Gisterenavond omstreeks 7.30 uur, is uit de gang van de school aan de Stekstraat no. 1, waar les in de handwerken werd gegeven, een 8-tal kindermanteltjes gestolen. De politie, die psoedig door de onderwijzeres met den diefstal in kennis werd gesteld, ging dadelijk op onderzoek uit. Hedenmorgen heeft zij de daders opgespoord; het zijn een paar bekende straatloopers. De een E.W.V. genaamd 19 jaar oud heeft reeds 4 jaar in een rijksopvoedingsgesticht doorgebracht; de ander T.S. v.H., is 17 jaar oud. De mantels zijn ten huize van een der verdachten in beslag genomen.
[bron: Dordrechtsche courant 19-1-1898]

- Geslaagd examen nuttige handwerken J. van Mens en K. Hombroek, te Dordrecht, en P.J. Kooijmans en M.H. Duijser, van Zwijndrecht;
[bron: Dordrechtsche courant, 12-3-1898]

- Dordrecht 18/3. Te s Gravenhage is geslaagd voor het examen in de nuttige handwerken mej. J.E. Borstlap, uit Dordrecht.
[bron: Dordrechtse Courant 19-3-1898]

- Het plaatselijke Comite der Nationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid.. Singel 160;
[bron: Dordrechtsche courant, 23-3-1898]

- Het Bestuur der Vereeniging VLIJT EN OVERLEG neemt de vrijheid bij het naderen der schoonmaak, de Dames nog eens beleefd te verzoeken gesleten Kleedingstukken voor onze Vereeniging te willen afzonderen. Daar het voornaamste doel der Vereeniging is meisjes uit de arbeidende klasse te leeren van iets ouds nog iets bruikbaars te maken, meenen we met vertrouwen de welwillendheid der Dames te mogen afwachten. HET BESTUUR.
[bron: Dordrechtsche courant, 25-3-1898]

- Kroningsfeesten, vaandels en banieren, geborduurde feestinsignes.
C.M. van Dielem, atelier voor goud- en zilver borduren. (Gedurende enkele dagen zijn 2 Vaandels geëxposeerd)
[
bron: Dordrechtse Courant 2-4-1898]

- Paasch-Maandag 1 April Lokaal v.d. Horst, Groenmarkt
Mejuffr.  ELISE HAIGHTON zal spreken over de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid
Entree f 0,10 Aanvang 8 ure. Zie ingezonden stuk. Het Plaatselijk Comite.
[bron: Dordrechtse Courant 7-4-1898]

(Dortse Saeghjes, A. Rijken, koek- en banketbakker, Scheffersplein 218 (Dordrechtse Courant 18-4-1898))

- MAATKNIPPEN. Mej. F. DE BOER.
maakt bekend, dat zij maandag 2 Mei een aanvang met de LESSEN IN HET MAATKNIPPEN zal nemen, nl. Japonnen, Mantels, Kinderkleedjes, Ondergoed, enz. Dames, die hieraan wenschen deel te nemen, vervoegen zich liefst zoo spoedig mogelijk ten huize van Mej. G. BLOM, 303 Voorstraat.
Ook van af 2 Mei worden alle inlichtingen verstrekt. Steeds met het grootste succes gewerkt.
[bron: Dordrechtse Courant 27-4-1898]


- TENTOONSTELLING VAn VROUWENARBEID.
De Dienstboden, die nog geen Eerediploma van het Hoofdbestuur der Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid, als bewijs van trouwen dienst, ontvangen hebben, gelieven zich aan te melden a.s. Woensdag en daarop volgende dagen STEEGOVERSLOOT 31.
[bron: Dordrechtsche courant, 9-8-1898]

- Tot onderwijzeres te Piershil is benoemd mej. A.W.C. van den Broek, alhier.
[bron: Dordrechtsche courant, 11-8-1898]

- VERSLAG over het onderwijs in de Nuttige handwerken over het jaar 1898.
Het onderwijs in de handwerken onderging in het afgeloopen jaar geen verandering.
In de vergadering van Dames-Regentessen blijft het echter altijd een punt van overweging dit onderwijs op eene andere wijze in te richten, daar het aantal sollicitanten voor helpster meestal onvoldoende is en de geschiktheid der te benoemen onderwijzeressen daardoor dikwijls te wenschen overlaat.
De verandering gebracht in de wijze van aanschaffen der benoodigheden voor het onderwijs, hetgeen nu aan Dames-Regentessen is opgedragen, voldoet aanvankelijk goed.
In ons College ontstond een vacature door het vertrek van mevrouw Erp Taalman Kip, waarin voorzien werd door de benoeming van mevrouw A Sickenga geb Knappert, zoodat het college thans bestaat uit de dames: A.C.G. Stoop, Presidente, mevrouw Romeny-Boom, E.H. Nebbens Sterling, J.A. v.d. Elst, mevrouw A. Sickenga-Knapper en C.A.W. van Wageningen, secretarisse.
Dames-Regentessen over het onderwijs in de Nuttige handwerken
(bron: jaarverslag gemeente Dordrecht over 1898)

- gemeenteschool 2 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Rutten (rang /akte: nut en smaak) f 180
G.J. Smak-Takken (rang /akte: -) f 110
W. van der Rest (rang /akte: nut) f 100
A. Sizoo (rang /akte: nut) f 100
M.J. Bauman (rang /akte: nut) f 90
J. van Attenhoven (rang /akte: nut) f 80
J. Eijdman (rang /akte: nut) f 80
E.C. Molenaar (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
M.A.J. van Maarseveen (rang /akte: nut) f 80
F. Tromer (rang /akte: nut) f 80
H. Rühle (rang /akte: nut) f 90
B. Uhlrich (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 3 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
F.C. v.d. Ent (rang /akte: nut) f 170
C.C. Lipjes (rang /akte: nut en smaak) f 130
J.A. Hoskorn (rang /akte: nut) f 110
J.E. Borstlap (rang /akte: nut) f 80
J.A.H. Lighaam (rang /akte: nut) f 80
J. Schudi (rang /akte: nut) f 80
A.W.E. Weekhout (rang /akte: nut en smaak) f 80
G.A. Hartog (rang /akte: nut) f 80
C.A. van Trooijen (rang /akte: onderwijzeres) f 40
A. Spoel (rang /akte: onderwijzeres) f 100
P.J. Kooymans (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 4 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Spits (rang /akte: nut en smaak) f 170
W.J. Bijl (rang /akte: nut en smaak) f 105
B.C. van Goudoever de Jongh (rang /akte: nut) f 80
A.E. Udo (rang /akte: nut) f 90
H.C.J. Koopman (rang /akte: nut) f 80
S. Saarloos de Koning (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
C.C.M. van Hoften (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
J.A. de Vries (rang /akte: nut) f 80
A. Cohen (rang /akte: nut) f 80
B. Wapperom (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 5 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.S.C. Kokkeel (rang /akte: nut en fraai) f 150
E. Schraage (rang /akte: -) f 120
H. Bakker (rang /akte: nut) f 90
S.C. van Son (rang /akte: onderwijzeres, nut) f 100
A. Cohen (rang /akte: nut en fraai) f 90
J.E. den Hartog (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
P.H. Marckmann (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
M.J. de Roo (rang /akte: nut en fraai) f 80
A. Legel van Hofwegen (rang /akte: nut) f 40
M. Verhoeven (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 6 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
L.J. Veth (rang /akte: nut en smaak) f 160
S.C. van Koeverden (rang /akte: hoofdakte, fransch, engelsch, duitsch en vrije- en ordeoefeningen) f 80
C.J. Kokkeel (rang /akte: nut) f 120
J. de Jamaer (rang /akte: nut) f 100
E. Poots (rang /akte: nut) f 100
M. v.d. Linden (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
E.F. Schudi (rang /akte: nut) f 90
J. Mast (rang /akte: nut) f 80
W. Eck (rang /akte: nut) f 80
gemeenteschool 7 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. Jilleba (rang /akte: nut) f 80
A.C. de Boo (rang /akte: nut) f 90
H. Rühle (rang /akte: hoofdakte, nut en fraai) f 90
C.C. Dekker (rang /akte: onderwijzeres nut) f 80
J. van Vuuren (rang /akte: nut en smaak) f 120
N.C. Hofman (rang /akte: nut) f 90
A.J. v.d. Made (rang /akte: nut) f 80
N.A. Croin (rang /akte: onderwijzeres) f 80
A. Stehouwer (rang /akte: onderwijzeres) f 80
E. Ets (rang /akte: onderwijzeres) f 80
gemeenteschool 8 - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
A. de Vries (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 120
C.M. Smak (rang /akte: nut) f 80
J.P. Matthijssen (rang /akte: nut) f 80
A.A. van Goudoever de Jongh (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 100
H.C. Schnabel (rang /akte: nut) f 80
J.C. Koopman (rang /akte: nut) f 80
J.C. Boeschoten (rang /akte: onderwijzeres en nut) f 80
D.H. Spits (rang /akte: nut) f 90
C.J. Beumer (rang /akte: nut) f 80
J.B.M. Sleurs (rang /akte: nut) f 80
G.A.H. Kilsdonk (rang /akte: nut) f 80
J.H. de Voogd van der Straaten (rang /akte: nut) f 80
M. Kraayeveld (rang /akte: -)
E.J. Volker (rang /akte: -)
School van de Vereeniging tot stichting en instandhouding van vrije Christelijke scholen op Gereformeerden gronden te Dordrecht (hoofd J. van Dijk) - Helpsters bij het onderwijs in de handwerken.
G. v.d. Heijden (rang /akte: bewaarschoolhouderes)
A. Bouwman (rang /akte: nut)
P.M. Rietveld (rang /akte: -)
E. Yzerman (rang /akte: -)
Gesubsidieerde bijzondere school voor lager en meer uitgebreid lager onderijws voor meisjes (hoofd J.M. Breunissen Troost)
C. v.d. Plank
D. Rodenhuis
W.J.A. de Haan
C.M. Breunissen Troost (rang /akte: nut en fraai)
F.S. de Voogd van der Straten
S.F. Kerlen
R.S.C. de Haan
J.P. de Carpentier Wildervanck
Bijzondere school voor lager en meer uitgebreid lager onderwijs (school Mühring). (hoofd H. van Duym)
W.J. Roijaards
P. v.d. Kloot ...etc
[bron: jaarverslag over 1898]

* * * 1899 * * *

- ITALIEN. Dem. Italienne desire donner des lecons methode BERLITZ. Meilleures references. 's Adr. Hofplein 2 Rotterdam, ou Voorstraat 135 Dordrecht, chez Mll RUTTEN.
[Dordrechtsche courant, 23-01-1900]

- Gelegenheid tot opleiding voor de examens NUTTIGE EN FRAAIE HANDWERKEN
bij: Mej. D. VAN GEEL, Grootekerksbuurt 6.
[bron: Dordrechtse Courant 27 februari, 13 en 20 maart 1899]


- OPENING der MACHINALE BREIJERIJ van Gez. van Rest, Steegoversloot 23, Dordrecht. Breien op maat.
   --> Reparatien van KOUSENen verder alle Heeren- en Dames-Ondergoederen.
[bron: Dordrechtse Courant 18-3-1899]

- OPENING der machinale Breierij, van GEZ. VAN REST, Steegoversloot 23, Dordrecht.
Breien op maat. Reparatien van Kousen en verder alle Heeren en Dames Ondergoederen.
[bron: Dordrechtsch Nieuwsblad 18 maart 1899]

- Linnennaaisters en Borduursters, zelfstandig en vlug kunnende werken, kunnen terstond geplaatst worden.
[bron: Dordrechtse Courant 29-3-1899]

- Garen- en Band-Magazijn, specialiteit in
Wollen- en Katoenen Breigarens, tricot Goederen
.
Hiermede heb ik de eer UEd. te berichten, dat mijn MAGAZIJN, Voorstraat 122, van af heden gevestigd is als MAGAZIJN "DE KATOENBAAL" en ik daaraan verbonden heb eene Machinale Brei-Inrichting.
Onder aanbeveling. Hoogachtend, JOH. LIVEU.
[bron: Dordrechtse Courant 30-3-1899]

- Mej. JOHANNA EIJDMAN beveelt zich beleefd aan tot het geven van onderricht in de Nuttige en Fraaie Handwerken. VRIESEWEG 29.
[bron: Dordrechtse Courant 1-5-1899]


- Mej. JOHANNA EIJDMAN beveelt zich aan tot het geven van onderricht in de nuttige en fraaie handwerken. Vrieseweg 29rood.
[Dordrechtsche courant, 6-9-1899]

- adresboek 1899
wed L.D. Minnigh/Straatman, Voorstraat 253, handwerken Middelb School voor Meisjes;
L.J. Veth, onderwijzeres in nuttige en fraaie handwerken, Hellingen 41;
Wijnstraat 104 - SCHOOLLOKAAL van L.J. Veth onderwijzeres in nuttige en fraaie handwerken;
M.J. de Roo, onderwijzeres in handwerken, Kromhout 67rood;
L.S.C. Kokkeel, onderwijzeres in handwerken, Kromhout 88;
C.J. Kokkeel, onderwijzeres in handwerken, Kromhout 88;
G.E. Mast, onderwijzeres in handwerken, Merwekade 20rood;
H. Bakker, onderwijzeres in handwerken, Sint Jorisweg 2rood;
K.C. Lipjes, onderwijzeres in handwerken, Spuiweg 33;
J.C. Eijdman, onderwijzeres in handwerken, Vrieseweg 29rood;
J.M.G. van Vuuren, onderwijzeres in handwerken, Wijnstraat 130;

- VERSLAG over het onderwijs in de Nuttige handwerken over het jaar 1899.
In het afgeloopen jaar werd een proef genomen met het invoeren eener andere regeling van het handwerk-onderwijs, aan de met 1 Februari in werking getreden School No 9. Het is het streven van Dames-Regentessen het handwerkonderwijs in gewone schooluren te zien opgenomen, en dit onderwijs te doen geven door een vakonderwijzeres.
In hoofdzaak werd deze regeling aan genoemde school in toepassing gebracht.
Mejuffrouw van GEEL werd als vakonderwijzeres benoemd. Zij vervult met grooten ijver en opgewektheid haar taak.
Dames-Regentessen meenen te mogen constateeren dat de nieuwe regeling aanvankelijk goed voldoet. Zij kunnen echter haar oordeel hieromtrent eerst uitspreken, wanneer er een geregelde opvolging van handwerkklassen bestaan zal, hetgeen tot nu toe niet het geval was.
In het college van Dames-Regentessen ontstonden twee vacatures door het vertrek van mevrouw S. Romeny-Boom en mej J.A. van der Elst, die zij met leedwezen zagen vertrekken. in de plaats van mej J.A. v.d. Elst werd benoemd mw A. de Villeneuve-Visser, die slechts zeer kort in het college zitting had en wier plaats nu wordt ingenomen door mevr A Salomonson-Hoyer.
Voor de vacature mevr S. Romeny-Boom werd benoemd mevr H. Zimmerman-Maris, terwijl mej A.C.G. Stoop die aan de beurt van aftreding was, zich haar herbenoeming liet welgevallen. zoodat thans het college bestaat uit de dames:
mej A.C.G. Stoop pres, E.H. Nebbens Sterling, A. Sickenga-Knappert, H. Zimmerman-Maris, A. Salomonson-Hoyer en C.A.W. van Wageningen, secr.
(bron: jaarverslag gemeente Dordrecht over 1899)

* * * 1900 * * *

- Conversatie-Onderwijs aan volw. Fransch, Engelsch, Duitsch, Deensch, Russisch, Spaansch en Italiaansch. Privaat- en kursuslessen. Proeflessen gratis. Beste aanbev. van eerste families alhier en te Rotterdam.
MTH. DURAND & MARTIN, Voorstraat 135 bij Mej. RUTTEN. Spreekuur Woensdags 10 1/2 - 4 1/2 uur.
[bron: Dordrechtse Courant 21 en 28 februari 1900]

- Robes et Confections. Mej. W.J. de JAMAER vraagt tegen 1 April een alleszins bekwame TAILLEWERKSTER. Adres in persoon Groenmarkt 2rood.;
- Conversatie-Onderwijs aan volw. Fransch, Engelsch, Duitsch, Deensch, Russisch, Spaansch en Italiaansch, door leraars en leraressen, van de betr. nationaliteit. Privaat- en kursuslessen. Proeflessen gratis. Mth. DURAND & MARTIN, Hofplein 2 Rotterdam. Spreekuren te Dordrecht, Woensdag 10 1/2 - 4 1/5 Voorstraat 135
[bron:  Dordrechtse Courant 13 en 20 maart 1900]

- Mejuffrouw L.J. VETH
Onderwijzeres in de Nuttige en Fraaie Handwerken
, maakt aan belanghebbenden ebkend, dat de nieuwe een-, twee- en driejarige cursus voor het examen aan vangt in April.
Gelegenheid tot aangifte van leerlingen voor de verschillende lessen (in practijk, theorie en methodiek) altijd Maandag, Dinsdag, Dodnerdag enb Vrijdag van 10-12 en van 5 1/2- 7 1/2 uur in het Schoollokaal, Wijnstraat 104.
[bron: Dordrechtsche Courant 27 maart 1900]


- Onderwijs NUTTIGE HANDWERKEN. B. en W van Dordrecht noodigen uit degenen die in aanmerking wenschen te komen voor eene eventueel openvallende betrekking van ONDERWIJZERES (HELPSTER) in de nuttige handwerken voor meisjes aan en der gemeentescholen 2-9 de voor eene benoeming noodige stukken bij gezegeld verzoekschrift aan hn in te zenden....;
[bron: Dordrechtsche courant, 29-03-1900]

- Conversatie-Onderwijs... Mth. Durand en Martin, Voorstraat 135 (wo 10-4- uur)
[bron: Dordrechtsche courant, 18 en 24 april 1900]

- Gevraagd te Zwijndrecht eene HELPSTER bij het Onderwijs in NUTTIGE HANDWERKEN en aan de Voorbereidingsklasse. Aangofte bij het hoofd der Openabre school No 2, den heer F.M. MULDERS.
[
bron: Dordrechtsche courant, 21-6-1900]

- Afd. Dameshandwerken.
Alle Modellen, begonnen en afgewerkte Handwerken, worden tot ONMOGELIJK LAAG GESTELDE PRIJZEN uitverkocht.
Alles is met duidelijk zichtbare prijzen tentoongesteld.
Beleefd uitnoodigend tot bezoek. C.M. VAN DIEMEN
[bron: Dordrechtsche courant, 28-6-1900]

- Dames haast U! De uitverkoop in dames-handwerken eindigt beslist dinsdag a.s. 10 Juli. C.M. van Diemen.
[bron: Dordrechtsche courant, 07-07-1900]

- Een Dames-Coupeur, wenscht bij genoegzame deelname in een der weken van Augustus te Dordrecht een
Cursus in te richten tot het leeren knippen van Costumes en Mantels.
Vele leerlingen heb ik mogen bekwamen in de Coupe, waarvan enkele geplaatst zijn als Coupeuse. De prijs per Cursus is f 10.
De Cursus is uitlsuitend voor Dames.
Aanbevelend G. BORSJE, DAMES-COUPEUR, Assendelftstraat 34, Rotterdam.
[bron: Dordrechtsche courant, 16 en 17 juli 1900]

- Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Departement BREDA.
Theoretisch en practische KOK- en HUISHOUDCURSUS
omvattende alle vakken van het huishoudonderwijs, opengesteld voor meisjes beneden de 20 jaar. Aanvraag nieuwen cursus September a.s.
-> Ten einde aan den cursus te kunnen deelnemen is opgave van leerlingen aan de School-Commissie aan Mejuffrouw C.E. BUENINCK of aan Mejuffrouw F. VAN BERKUM voor 2 Augsutus a.s. noodzakelijk.
[
bron: Dordrechtsche courant, 17-7-1900]

- SCHOOL voor Beeldende- en Decoratieve Kunsten,
Afd. A.  Elementair teekenen, teekenen naar Ornament, Stilleven enz
Afd. B. Toegepaste teeknen (gebruikskunst), Ontwerpen van Ornament
(voortgezet onderwijs)
Afd. C.  Stijl- en ornamentleer, persepctief, Annatomie en Boetseeren.
Afzomnderlijke Cursus op Woensdag- en Zaterdagmiddag.
Aanvang van dne Cursus: 3 September.
Inlichtingen: Gravenstraat 19, LOUIS DE LEEUW.
[bron: Dordrechtsche courant, 13-8-1900]

- MODE-NAAISTERS GEVRAAGD bekwame Naaisters voor het Mantelvak. Adres in persoon VOORSTRAAT 330.
[bron: Dordrechtsche courant, 5-9-1900]

- Een nette Verstelnaaister, tevens zeer goed belend met Stoppen en Mazen vraagt beleefd werk of eenige nette naaihuizen.
[bron: Dordrechtsche courant, 8-9-1900]

- Mej. M.J. DE ROO
KROMHOUT No. 67, Onderwijzeres in nuttige en fraaie handwerken, zal van heden af een cursus openen in het MAATKNIPPEN en ZELFVERVAARDIGEN van DAMES- en KINDERMODES, volgens het nieuwste systeem der Amsterdamsche Mode-Academie.
Ongeoefenden kunnen zich in 4 à 5 weken geheel bekwamen.
[bron: Dordrechtsche courant, 24-9-1900]

- DANKBETUIGING.
Ondergeteekenden betuigen hiermede hunne dank aan Mej. M.J. DE ROO, Kromhout, 67, Onderwijzeres in maatknippen, voor het degelijk onderwijs aan hunne dochters en bevelen haar Cursus ten zeerste aan.
  Mej. Wed. Korndörffer, Groote Spuistraat 24
  Mej. Gordijn, Groote Spuistraat 18
  Mej. Laarman, Noordendijk 72 
- Mej. M.J. de Roo, Kromhout 67, betuig ik, voor het practisch en volledig Onderwijs, mijn dochter in den korten tijd van 6 weken gegeven, mijn oprechten dank en kan haar met het volste vertrouwen bij ieder belanghebbende ten zeerste aanbevelen.
M. POLDERVAART, Marienbornstraat 34.
[
bron: Dordrechtsche courant 19-11-1900]

- (vervallen) Leerplan voor de gemeenteschool 10 te Dordrecht (nov. 1900).
klas 1 (3 uur p/w) haken en breien.
klas 2 (3 uur p/w) breien.
klas 3 (3 uur p/w) merken en daarna voortzetting van het breien.
klas 4 (3 uur p/w) naaien op een naailap; zoomen en de eenvoudigste naden; merken.
klas 5 (2 uur p/w) breien en mazen.
klas 6 (2 uur p/w) Naaien. Het vervaardigen van een 'kleedingstukje'.
[bron: SAD 6-4185 (leerplannen lager onderwijs)]

- Een zeer belangrijk punt van bespreking maakte uit het door Dames-Regentessen over het onderwijs in de Nuttige Handwerken voorgestelde plan van reorganisatie van dit onderwijs.
Uit de hierover met hen gevoerde voorloopige correspondentie bleek, dat de wijziging hoofdzakelijk ten doel had het onderwijs niet meer buiten maar in de vaste schooltijden te geven en de lessen in plaats van door een vrij groot aantel helpsters, door één of twee onderwijzeressen te doen houden.
Als resultaten elders met deze wijze van werken verkregen, werden opgegeven: het meer tot zijn recht komen van bedoeld onderwijs, een meer vaste methode, vooral het mindere gevaar van onbekwaam personeel en eindelijke groote bezuiniging.
Alvorens deze zaak met Dames-Regenten in eene vergadering te bespreken, werd door ons het advies van de Hoofden der scholen No 2-8- ingewonnen. Zij allen bleken tegen het invoeren der bedoelde wijziging gestemd te zijn, hoofdzakelijk uit vrees voor stoornis van den geregelden gang van het overige onderwijs.
In de vergadering daarop met Dames-Regenten en de Hoofden van de scholen No 2 en 3 gehouden, welke werd bijgewoond door den heer P. Haverhorst, hoofd eener school te Rotterdam, werd de zaak opnieuw uitvoerig besproken, na toelichting door den Heer Haverhorst, op wiens school de wijziging was ingevoerd, en ten slotte besloten eene Commissie te benoemen om de zaak nader te onderzoeken en desnoods eene proefneming voor te bereiden.
Nadat nog door de Hoofden der scholen no 7 en 8 persoonlijk een onderzoek te Rotterdam was ingesteld, meende deze Commissie echter niet den raad te mogen geven, tot de invoering der besproken wijzinging of het nemen van een proef daarmede.
.Naar aanleiding van dit advies meenden wij ons van medewerking in deze te moeten onthouden.
[bron: jaarverslag gemeente Dordrecht over 1900]

* * *

(c) EvD Dordrecht okt-nov 2009.